دکتر سعید هاشم‌زاده، رئیس سابق اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت:
حیات گردشگری به پارامترهای بسیار زیادی از جمله فضای سیاسی حاکم بر جهان و مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بین کشورها وابسته است؛ کووید-۱۹ به تنهایی بر همه این پارامترها سایه افکند و بیش از دو سال، معادلات را در حوزه گردشگری و زیرساخت های نوپا و مهم آن، از جمله گردشگری سلامت، برهم زد. حال که تا حدی پاندمی در جهان فروکش کرده، یا دستکم کشورها یاد گرفته‌اند چطور با آن زندگی کنند، زمان طلایی بازگرداندن صنعت گردشگری به جایگاه از دست رفته‌اش فرارسیده؛ در این بین نمایشگاه‌های بین‌المللی فرصتی یگانه به شمار می‌روند که کشورها باید از آن به نفع احیای گردشگری خود استفاده کنند.
نمایشگاه اکسپوی ۲۰۲۰ که با یک سال تاخیر به میزبانی کشور امارات در شهر «دوبی» برگزار خواهد شد از جمله آن فضاهایی است که می‌تواند برای گردشگری به منزله‌ی حیاتی دوباره باشد. گردشگری ایران هم امسال قرار است در اکسپوی دوبی به همت شرکت سروبنیان ادبی، نماینده انحصاری میراث فرهنگی در این نمایشگاه، حضور داشته باشد. اما اینکه بخش‌های مختلف گردشگری در این اکسپو چگونه حضور داشته باشند؟ اینکه اکسپو۲۰۲۰ دوبی چه فرصت‌هایی را پیش روی فعالان گردشگری می‌گذارد؟ یا آورده‌های اصلی اکسپو برای بازیگران توریسم پزشکی -به عنوان حوزه‌ای از گردشگری که ایران در آن حرف زیادی برای گفتن دارد- چه چیزی است؟ همه سؤال‌هایی هستند که برای یافتن پاسخ آن سراغ دکتر سعیدهاشم‌زاده، رئیس سابق اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت و سرپرست بیمارستان مصطفی خمینی رفتیم. هاشم‌زاده که در سال‌های اخیر اهم فعالیتش در گستره گردشگری سلامت ایران تعریف شده و مدیر عاملی بیمارستان رضوی مشهد و مرکز پت اسکن پیام در کارنامه‌اش به چشم می‌خورد، در این گفت‌وگو، از اهمیت اکسپوی ۲۰۲۰ دوبی و لزوم حضور بازیگران گردشگری سلامت در آن می‌گوید. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
- آقای دکتر! دوسال گذشته، روزهای خوبی برای گردشگری سلامت نبود. نه تنها مرزها بسته بودند و رویدادی در سطح جهانی برای نمایش و بازنمایی این صنعت ارزآور وجود نداشت، بلکه خیلی از شرکت‌ها، نهادها و کسانی که فعالان این اکوسیستم بودند به دلیل تبعات اقتصادی پاندمی کرونا، آسیب جدی دیدند.
حال که تا حدی گشایش‌هایی در حوزه سفر ایجاد شده، به نظر شما چقدر برای نشان دادن ظرفیت‌های اکوسیستم گردشگری ایران، می‌شود روی حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و ایونت‌هایی که در آن گروه‌های مختلفی از بازدیدکننده عادی گرفته تا سرمایه‌گذاران و شرکت‌های بلندپایه از سراسر جهان شرکت می‌کنند، حساب باز کرد؟
همانطور که خود شما به درستی اشاره کردید، همه‌گیری کرونا طی یکی دو سال گذشته، صدمات بسیاری به صنعت گردشگری وارد کرد. خیلی از نمایشگاه‌های بین‌المللی کنسل شد. این موضوع در کشور ما نمود بیشتری هم داشت چراکه به دلیل پیک‌هایی پی‌دی‌پی بیماری کرونا، بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه گردشگری خصوصا حوزه توریسم درمانی، تعطیل شدند و مراکز درمانی هم در ایران رمق و تمایل‌شان را برای فعالیت و یا حضور در رویدادهای بین‌المللی اندکی که باقی مانده‌بودند، از دست دادند. بنابراین فضای گردشگری سلامت و به ویژه خدمات سلامت بین‌المللی، دچار یک رکود فراگیر شد. اما به هرحال باید از این رخوت و رکود گذر کرد. می‌دانیم که همه بزرگان توصیه می‌کنند یکی از پایه‌های اساسی در حوزه خدمات سلامت بین‌الملل، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی است و این مهم، که در حوزه نوپایی مثل خدمات بین‌المللی سلامت نمود بیشتری دارد و پررنگ‌تر است.
- همانطور که می‌دانید، در روزهای پیش رو اکسپوی ۲۰۲۰ دوبی را داریم که اگرچه با یک سال تاخیر قرار است برگزار می‌شود اما در طی شش ماه برگزاری آن کشورهایی از سراسر دنیا شرکت می‌کنند و ایران هم از طریق پاویون گردشگری، فرصت ارائه دستاوردها و ظرفیت‌های صنعت توریسم و زیرشاخه‌های آن را دارد. حضور در این نمایشگاه را چطور ارزیابی می کنید؟ به طور مشخص، از نظر شما اهمیت حضور در این نمایشگاه‌های بین المللی برای حوزه نوپایی مثل گردشگری سلامت چیست؟
نخست اینکه در یک فضای نمایشگاهی مثل اکسپوی دوبی، که جهانی برگزار می‌شود، رقبا را می‌شناسید و آنها را رصد می‌کنید و می‌توانید ببینید که این رقبا، در فضای این صنعت چه نوآوری‌هایی انجام می‌دهند و چه اقداماتی می‌کنند. بحث دیگر این است که به غیر از رقبا، شما با بازیگران دیگر صحنه یعنی با کسانی که در مسئله ذی‌نفع هستند هم آشنا می‌شوید. منظورم فعالان، کارشناسان و پزشکان و افراد حرفه‌ای حوزه پزشکی است که در این صنعت کار می‌کنند و شما در اکسپو می‌توانید با آنها ارتباط برقرار کنید. علاوه بر این تخمین زده می‌شود که اکسپو حدود ۲۵ میلیون بازدیدکننده داشته باشد. بنابراین در اکسپو، با مردم کشورهای مختلف هم در ارتباط قرار می‌گیرید. یعنی در مجموع اگر به عنوان یک شرکت، یک بیمارستان یا آژانس و هتل، در نمایشگاهی مثل اکسپوی دوبی شرکت کنید، هم با طرف‌های تجاری شامل شامل پزشکان و شرکت‌ها در ارتباط فعال و هم‌افزا قرار می‌گیرید و هم اصلی‌ترین مشتریان این صنعت، یعنی مردم را ملاقات می‌کنید. پس می‌شود گفت ابعاد چندگانه‌ای دارد که هریک به نوبه‌ی خود برای صنعت گردشگری سلامت ایران حکم برگ برنده را دارد. از اینها گذشته، نمایشگاه اکسپو که از آن به عنوان المپیک فرهنگی نام برده می‌شود یک اتفاق خیلی مهم و جذاب است و که باید از ظرفیت‌های آن به طور جدی استفاده کنیم. ببینید، سطح این نمایشگاه بین‌المللی به قدری بالاست که به دشواری می‌توان در بین رویدادهای دیگر بین‌المللی، نظیری برای آن یافت. دیگر ایونت‌ها به گرد پای آن هم نمی‌رسند. در حوزه خدمات سلامت بین‌المللی نیز این اکسپو، اتفاقی ویژه است که باید به طور جدی در آن حضور داشت.
- ویژگی‌های مهم اکسپوی ۲۰۲۰ دوبی که توانسته از این رویداد بین‌المللی یک اتفاق بی‌نظیر بسازد چه مواردی هستند؟
یک بعد خیلی مهم در نمایشگاه اکسپو از دید من بعد آموزشی نمایشگاه است. یعنی بازیگران یا فعالان حوزه گردشگری سلامت، در جریان این نمایشگاه می‌توانند یاد بگیرند که چطور باید جهانی بیاندیشند و جهانی کار خود را رونق دهند و توسعه صنعت گردشگری ایران را رقم بزنند. چراکه نمایشگاه پر است از شرکت‌های موفق صنعت توریسم درمانی که در سطوح خیلی بالا فعالیت می‌کنند و هیچ چیز نمی‌تواند آنها را متوقف کنند. همچنین در این نمایشگاه بازیگران توریسم پزشکی ایران می‌توانند یاد بگیرند که چطور باید کسب و کار خودشان را در این صنعت، با شرایط پساکرونا سازگار کنند. یا دنیای فوق دیجیتالی امروز صنعت گردشگری را ببینند و متوجه شوند که دیگر وقتش رسیده که از روش‌های سنتی گردشگری سلامت عبور کنند. نوآوری‌های جهانی را ببینند و تفکر نوآورانه را یاد بگیرند. همه اینها درس‌هایی است که یک شرکت یا فعال گردشگری سلامت ایرانی می‌تواند از حضور در نمایشگاه اکسپو دوبی بگیرد.
- بدون حضور در بازار بین‌المللی آیا ما شانسی در گردشگری سلامت داریم؟
مسلما نه. یکی از وجوه خیلی مهم نمایشگاه‌ها همین است؛ یعنی کمک به حفظ حیات حوزه‌های مختلف که سویه‌ای بین‌المللی دارند. نمایشگاه اکسپو جایی است که شما یک پیام آشکار به بقیه رقبا ، شرکت‌ها و بیمارستان و در سطح کلان‌تر به بقیه کشورها می دهید و آن هم این است « من هم در این صنعت حرفی برای گفتن دارم». قاعدتاً وقتی شما اعلام حضور می‌کنید باید یکسری از قوانین و مقررات این حوزه را بپذیرید و بپذیرید که در این محیط با بقیه این بازیگران باید رقابت کنید و یک رقابت سالم هم انجام بدهید. صرف این حضور باعث می‌شود به نقاط ضعف خود پی ببرید و خودتان را ارتقا بدهید تا به سطح بقیه بازیگرها برسید. وقتی به رتبه‌ی گردشگری سلامت ایران در بین سایر کشورهای عمده مقصد گردشگری سلامت نگاه می‌کنیم می‌بینیم که ما رتبه خیلی خوبی در مقایسه با سایر کشورهای منطقه و کشورهای شرق اسیا نداریم. از این جهت اکسپو فرصت نمایشگاهی بسیار خوبی است برای آموختن؛ چراکه در آن تقریبا تمام غول‌های فعال در این صنعت که از ما بالاتر هستند حضور دارند و ما می‌توانیم از تجارب این کشورها استفاده کنیم تا جایگاه خودمان را در رتبه‌بندی‌های جهانی ارتقا دهیم.
- شما در مورد هم‌افزایی صحبت کردید. ایران در سال‌های گذشته چقدر از این ظرفیت نمایشگاه‌های بین‌المللی به سود گردشگری سلامت ایران و ارتقای رتبه‌ی آن استفاده کرده است؟
ببینید در هرکدام از ایونت‌های بین‌المللی تلاش‌هایی سده تا نمایندگانی از کشور ما حضور پیدا کردند. آنها هم در حد توان خود سعی کردند از این فرصت‌ها استفاده کنند. مثلا در اغلب رویدادهای بین‌المللی، که بیشتر در هند، ترکیه و کشورهای غرب آسیا، برگزار شده بالاخره فعالان گردشگری سلامت ایرانی توانسته‌اند در کارگاه‌هایی جانبی شرکت کنند و از دیدن رقبا و شبکه‌سازی‌های بین‌المللی سودی نصیب این صنعت کنند. منتها این کار هرگز نتوانسته است به صورت سیستماتیک و سازمان یافته انجام شود! یعنی دانشگاه علوم پزشکی، یا در سطح بالاتر وزارت بهداشت هیچ‌وقت گروهی از بیمارستان‌ها یا گروهی از افراد را فقط به قصد اینکه به تجربه‌شان اضافه شود یا روش‌هایی نوین را یاد بگیرند و یا اینکه در کارگاه‌هایی جانبی این رویدادها حضور پیدا کنند برای شرکت در این رویدادها حمایت نکرده است. اگر هم اتفاق افتاده در حد یکی دو تا بیشتر نبوده است. یک حرکت فرعی بوده است و نتوانستیم آن را به صورت یک جریان سیستماتیک و ساختاریافته جا بیاندازیم.
که اگر این جریان وجود داشت چه بسا مورد توجه آژانس ها، استارتاپ‌های گردشگری سلامت و بیمارستان‌ها قرار می‌گرفت و آنها در میافتند که چقدر حضور در رویدادهای بین‌المللی در درجه اول برای یادگیری و در درجه دوم برای نمایش دستاوردها و پیداکردن بازار آژانس‌ها حائز اهمیت است. حتی این ادبیات می‌توانست شکل بگیرد که هرکدام از بازیگران اصلی حوزه توریسم درمانی کشور چه ظرفیت‌های را می‌توانند در بازارهای جهانی فعال کنند.
یکی از مبانی مهم بازاریابی و مارکتینگ را در عرصه خدمات سلامت بین‌الملل در دنیا بحث شبکه‌سازی می‌دانیم. بنابراین این مهم است که مثلا بیمارستان‌ها به سمت شبکه‌سازی با بیمارستان‌های مشابه بروند؛ البته منظورم از مشابه به لحاظ عملکرد در حوزه خدمات سلامت بین‌الملل است و نه از نظر خدماتی که ارائه می‌دهند. آن‌وقت همانطور که یک بیمارستان درون شبکه‌ای از بیمارستان‌های داخل کشور است و ارتباطاتی درون شبکه‌ای دارند، می‌تواند به شبکه‌ای از بیمارستان‌های خارج از کشور بپیوندد؛ حتی در کشورهای رقیب. این شبکه‌ها اگرچه رقیب هستند ولی در درون خودشان هم افزایی ایجاد خواهند کرد. در بین شرکت‌های گردشگری سلامت هم این شبکه می‌تواند ایجاد شود. در بین آژانس‌های مسافرتی هم می‌تواند ایجاد شود. این یک تجربه‌ی اثبات شده است. علاوه براین شما با ارتباطاتی که در طول یک نمایشگاه پیدا می‌کنید به واسطه آدم‌هایی که آنجا آشنا می‌شوید یا بقیه بازیگرها مثل بیمه‌های بین‌المللی می‌توانید تجارتتان را در کشورتان گسترش بدهید. یعنی بیمه‌ها را بیاورید پای کار و با آنها قرارداد و تفاهم‌نامه همکاری ببندید. همینطور شما می‌توانید با مدیا (نه فقط فضای مجازی، مدیای تصوری یا مدیای مکتوب) هم وارد مذاکره شوید. یعنی با بقیه بازیگران عرصه تبلیغات در عرصه خدمات سلامت بین‌الملل آشنا شوید و وارد تصویرهای تلویزیون‌ها و شبکه‌های تصویری جهانی شوید و آنجا تبلیغاتتان را ارائه بدهید. در فضایی مثل نمایشگاه اکسپو همه‌ی این پتانسیل‌ها و حتی بیشتر از آن، وجود دارد. هر جنبه‌اش می‌تواند برای کسب‌وکار شما زمینه‌ی توسعه بازار و هم‌افزایی باشد.
- در کنداکتوری که از پاویون گردشگری ایران منتشر شده جشنواره‌های متعددی به چشم می خورد. جشنواره‌‌هایی برای هتل‌ها، آژانس‌ها و استارتاپ های حوزه گردشگری. راجع به این موضوع چه جزییاتی می‌دانید که می‌توانیدبه ما بگویید؟
در اکسپوی امسال که در دوبی برگزار می‌شود، جایگاه ویژه‌ای برای گردشگری سلامت تعریف شده. تا این لحظه می‌دانم که در دی ماه در حاشیه اکسپو در بحث سلامت یک بخش جداگانه تعریف شده است اما جزییات آن را نمی‌دانم.
- اگر توصیه خاصی در رابطه با ضرورت و از طرفی کیفیت و نحوه‌ی حضور فعالان گردشگری سلامت در اکسپوی دوبی دارید بفرمایید.
تنها لازم است به آنها یادآوری کنم که خدمات سلامت بین‌الملل متاثر از جریانات سیاسی یا اجتماعی کشورهاست. از همین روی، صنعت ظریف و شکننده‌ای است و خیلی زود ممکن است تحت تاثیر عوامل خارجی قرار بگیرد. داستان اپیدمی کرونا نمونه‌ای از آسیب‌پذیری صنعت خدمات سلامت بین‌الملل را نشان داد هرچه ما با قدرت بیشتری در اکسپو حضور پیدا کنیم و دستمان در نمایشگاه‌های این چنینی پرتر باشد از شدت این شکنندگی کاسته خواهد شد و در اتفاقات بعدی آسیب پذیری کمتری را تجربه می‌کنیم. یکی این بعد است یکی دیگر هم اینکه در گذشته به شیوه خودمان و به شیوه کاملا سنتی در این زمینه کار کردیم. به نظرم لازم است یک بازنگری کلی بکنیم. کرونا لزوم این بازنگری را جدی تر کرده زیرا در سایه کرونا کارها خیلی بیشتر مبتنی بر اینترنت شد و خدمات سلامت بین الملل هم از این امر مستثنی نیست. بهتر است تجارب بین‌المللی را پیش چشم داشته باشیم و با توجه به آنها، هم پای رقبا در این عرصه فعالیت کنیم.
خیلی از فعالین این حوزه می‌دانند که من چقدر تاکید می‌کنم بر بحث آموزش و اینکه باید به صورت کاملا آکادمیک در این صنعت حضور داشته باشیم. نمایشگاه اکسپوی دوبی یک فرصت استثنایی است! به عنوان یک کلاس آموزشی بزرگ باید به آن نگاه کرد. فرصتی است برای قیمت‌گذاری خدمات، نتورکینگ یا شبکه‌سازی و ارتباط با مشتریان و مذاکرات بی تو بی. و همه این عرصه ها بسیار مهم و حیاتی است و فعالان این حوزه اگر می‌توانند حتما حضور داشته باشند.